Film „Przeżyć” trafia na swój czas, gdy właśnie się dokonuje transgraniczny exodus 5

„Co to jest dom?” – pyta z offu narrator. „Coś bezpiecznego.” - po chwili zastanowienia odpowie Amin. Mówi tak z perspektywy lat. Teraz dopiero potrafi uzasadnić coś przedtem nienazwanego. Amin urodził się w Afganistanie czterdzieści kilka lat temu. Jego ojciec został aresztowany i przepadł z dnia na dzień. W kraju rozgorzała blisko dziesięcioletnia wojna. Związek Radziecki wplątał się w nią z pozycji mocarstwa militarnego, umykał stamtąd już jako masa upadłościowa i swoja własna karykatura. Dla Amina ten czas to chwile pożogi oraz dramat osobisty. Chłopiec wraz z rodzeństwem i matką uciekają do deklaratywnie niepodległej już Rosji. Tu ich koszmar trwa nadal. Dojrzewający Amin w międzyczasie odkrywa swoją fascynację męską częścią populacji. Jego idolem jest karateka, aktor Jean Claude Van Damme. Z takimi skłonnościami Amin nie miałby czego szukać w Afganistanie, tam już samo słowo homoseksualizm jest zakazane. Rodzina Amina pozostaje niejako w próżni zawieszenia gdzieś między opresyjnie rządzoną ojczyzną a upragnionymi welfere states. Próby ucieczki z Moskwy, która jest etapem pośrednim peregrynacji, spełzają na niczym. Jelcynowska Rosja to chaotyczna proteza, już nie autorytarna, ale jeszcze nie okcydentalna. Jest początek lat dziewięćdziesiątych. W Moskwie otwierają się Mcdonaldy, ale skorumpowana policja urządza polowania z nagonką za nietutejszymi. Amin za sprawą brata, który już dotarł do Sztokholmu, ponawia próby ucieczki do świata wolnych. Po kilku bezskutecznych, wreszcie owocną.

Duński reżyser Jonas Poher Rasmussen nakręcił zespolonymi siłami różnych federacji filmowych film, który nie leży raczej w spectrum optyki przeciętnego mieszkańca starego kontynentu. Współscenarzysta, filmowy Amin Nawabi, leżąc na psychoanalitycznej kozetce sam uświadamia sobie, jak długą drogę przebył, startując z pozycji pariasa, poddanego wobec reżimów, które decydowały o jego losach, do przedstawiciela klasy średniej, naukowca, który osiągnął sukces w realiach demokracji liberalnej. Dotarł wszak do miejsca, gdzie nie tylko może się rozwijać i bogacić, ale także nie musi się kryć ze swoimi preferencjami, za które w swojej ojczyźnie groziłaby mu śmierć.

Film Rasmussena to stop form animacyjnych i dokumentalnych. Oryginalny ten zabieg ma szansę przenieść emocje związane z przeżyciami Amina na pola inne od tych konwencjonalnych. Dokumentalne wtręty archiwalnych wspomnień tonowane są tu chwilami animowanych opowieści. Te ostatnie niekiedy stanowią wartość amortyzującą przekaz Amina. Konsekwencje dosłownej relacji zbyt drastyczną mogłyby mieć wymowę, podczas gdy zwizualizowanie jej oniryczną formą łagodzi istotę narracji. Z drugiej zaś strony animacja wyrazić może więcej, niż suchy formalnie zapis rzeczywistego obrazu. Spotęgowana fonicznie scena, gdy pijani policjanci walą do moskiewskich drzwi rodziny Amina nie zrobiłaby chyba takiego wrażenia, gdyby odwzorowana była w formacie dokumentalnym.

Film „Przeżyć”, czyli międzynarodowa koprodukcja pod duńskim przewodnictwem, trafia na swój czas. Transgraniczny exodus właśnie się dokonuje i doświadczenia Amina tracą powoli na wyjątkowości. Jego historie będą się multiplikować w wymiarze masowym. Dla świata wiadomość to zapewne zła, dla filmu Rasmusena raczej dobra. Być pionierem, który wyznaczył forpocztę tuż przed sezonem wydarzeń podobnych w treści lecz tragiczniejszych w skali jest wizją budującą wizjonersko. Sposób opowieści o jednej z wielu tragedii, zresztą skończonej pomyślnym epilogiem, już tak wyjątkowy być nie musi.